De basis van mijn manier van coachen is gevormd door 16 jaar ervaring bij het algemeen maatschappelijk werk. Sinds 2019 heb ik echter mijn eigen weg gezocht in het begeleiden van klanten met uiteenlopende klachten, waarbij lichaamsbewustzijn, de wijsheid en het zelfherstellend vermogen van het lichaam een steeds belangrijkere rol zijn gaan spelen. Ik heb mij hierin onder andere laten inspireren door David Berceli, Stephen Porges, Alan Fogel, Janina Fisher, Pat Ogden, Gabor Mate en Tara Brach. Mijn kennis, werkgerelateerde- en persoonlijke ervaring komen samen in een manier van werken die voor mij kloppend voelt en voortdurend in beweging is.
Theoretische achtergrond
De Polyvagaal Theorie van Stephen Porges gaat over sociale verbinding en de wetenschap van je veilig voelen. Het gaat over het vermogen ons te kunnen verbinden, overleven en flexibel om te kunnen gaan met de situaties waar we in het dagelijks leven mee te maken krijgen. Ons zenuwstelsel zendt en zoekt de hele dag door naar signalen van veiligheid en gevaar in en om ons heen (neuroceptie) en reageert hierop. Dit gaat voornamelijk onbewust, dus zonder gebruik te maken van ons denkende brein. De grote meerwaarde van de polyvagaal theorie, ook al is er momenteel kritiek op de wetenschappelijke onderbouwing ervan, ligt hem voor mij precies op dit punt. Het biedt in de praktijk een helpend kader om inzichtelijk te maken hoe ons zenuwstelsel autonoom zijn werk doet en in dienst staat van ons overleven, zonder dat je hiervoor bewust kiest. Bewustwording van onze autonome responsen is van groot belang en deze kennis werkt in die zin ‘ontschuldigend’, zonder afbreuk te doen aan het feit dat we verantwoordelijk zijn voor hoe we hier vervolgens mee omgaan. Porges:
“There is no such thing as a bad respons, there are only adaptive responses”
De staat van ons Autonome Zenuwstelsel (AZS), te weten veilig, gemobiliseerd, geïmmobiliseerd of een mengvorm, bepaalt door welke bril wij naar de werkelijkheid kijken; naar ons zelf, de wereld en onze relaties en bepaalt daarmee in belangrijke mate ons gedrag en hoe we ons voelen ‘The state creates the story’. Een gezond en veerkrachtig AZS beweegt gedurende de dag flexibel heen en weer tussen de verschillende staten.
Embodied Self Awareness door Dr Alan Fogel. In zijn boek: “Restorative Embodiment and Resilience; a guide to disrupt habits, create inner peace, deepen relationships and feel greater presence” schrijft hij onder andere over drie staten van belichaamd zelfbewustzijn (Embodied Self Awareness of ESA): restorative (herstellend), modulated (gereguleerd) en dysregulated (ontregeld). Deze weerspiegelen hoe we ons voelen, zowel fysiek, mentaal als emotioneel, hoe we denken en ons gedragen. Deze drie staten heb ik in onderstaande schema kort weergegeven.
Gedurende staten van ontregelde ESA is er een hyper activatie van het sympathische en/ of dorsale para sympathische zenuwstelsel als resultaat van huidige of eerdere niet opgeloste dreiging, stress of trauma. Omdat er in deze staat geen toegang is tot ventrale para-sympathische activatie is er geen mogelijkheid voor rust, inzicht, ontdekken, probleem oplossen, gronden “and we suffer for that”.
Om te kunnen switchen tussen staten, zo stelt Fogel, is het allereerst van belang bewust te worden van hoe het voelt om in elk van de staten te zijn en bewustzijn te hebben dat je ontregeld of geïmmobiliseerd bent, vast zit, in zelf destructieve patronen terecht bent gekomen. Ook al weet je nog niet hoe hier uit te komen, dit bewustzijn kan helpen anders te gaan denken over de staat waarin je verkeert.
“Moving out of dysregulated into modulated ESA is a process of becoming more present with our felt experiences and unwanted thoughts”. Hiervoor moeten we eerst leren om in het huidige moment te zijn, ook al is het maar kort. Toegang tot onze belichaamde gewaarwordingen kan helpen aanhoudende en dysfunctie neurale routes te herzien of herprogrammeren. Waarnemen zonder oordeel van wat we ervaren, voelen en denken helpt ons keuzes te maken en te bewegen richting heling. Voor de meesten van ons is de weg uit ontregeling interpersoonlijk. We moeten ons veilig genoeg voelen en genoeg vertrouwen hebben om met een ander vertrouwd persoon te bewegen voorbij gewoontegedrag van fight-flight/freeze/shutdown.
Beide theorieën heb ik samengebracht in onderstaand schema:
Tara Brach heeft het over ‘Four Red Flags of Trance’. Kenmerken die aangeven dat jij je in een ‘virtual reality’ bevindt, niet aanwezig in het hier en nu:
- Obsessief denken je zorgen maken/piekeren/malen
- Oordelen over jezelf en de ander
- Afleiden/verdoven bijvoorbeeld met eten, heel druk zijn, alcohol, internet/televisie
- Neiging tot ‘speeding’ bijvoorbeeld door rood licht rijden, snel bewegen
Tara Brach: “benoem het, haal adem met zachtheid, kom terug in je lichaam en stel jezelf de vraag: wat wil ik niet voelen?” Het gaat hierbij om het bewust kunnen her- en erkennen van waar jij je bevindt zodat je kunt reflecteren, onderzoeken en pas op de plaats kunt maken.
Hoe ik werk
Tijdens de coaching sessies brengen we het eigen systeem in kaart. We gaan per straat van zijn kijken naar wat er gebeurt in jouw zenuwstelsel/lichaam, emoties en gedachten, wat je overtuigingen zijn, wat je doet of juist laat en hoe je de wereld om je heen ervaart. We kijken naar wat jouw triggers zijn. Daarbij maken we een overzicht van wat je kunt doen, zelf (zelfregulatie) en met behulp van anderen (coregulatie) om terug te keren naar een veilige, verbonden, ontspannen staat van zijn. Je kunt deze kennis en inzichten gebruiken om te herstellen en beter om te gaan met de uitdagingen die je in het dagelijks leven tegen komt.
Ik nodig je uit met nieuwsgierigheid en compassie te onderzoeken: wat neem je waar (of wat niet) in het hier en nu. Samen zoeken we naar wegen die helpend zijn om uit een ontregelde staat van zijn te bewegen richting regulatie en herstel. We creëren nieuwe ‘neurale paadjes’, nieuwe routes zodat de oude routes, die ooit helpend en/of nodig waren maar je nu niet meer dienen langzaam en geleidelijk plaats kunnen maken voor meer gezonde en helpende routes. Kortom, we gaan op zoek naar een persoonlijke en op maat gemaakte aanpak om klachten te verminderen en te bewegen richting balans, veerkracht, welzijn en gezondheid.
Veiligheid
Het ervaren van veiligheid is van wezenlijk belang. Wat ons gevoel van veiligheid vergoot is onder andere: het hebben van een keuze, betekenis inzien van wat je doet, begrijpen wat er gebeurt, weten wat er van je verwacht wordt en het ervaren van een gevoelde verbinding, met jezelf, de ander en de wereld om je heen. Met name bij complex, vroegkinderlijk trauma of chronische stress is het vaak nodig aandacht te besteden aan het vergroten van het vermogen om op een veilig manier aanwezig te kunnen zijn in het hier en nu.
“Onze systemen zijn vooral gericht op het herkennen van gevaar. Wanneer je ook kenmerken van veiligheid kunt herkennen en kunt oproepen kan dat voor veerkracht zorgen” (Stephen Porges).
Onveiligheid zit in het lichaam maar veiligheid zit ook in het lichaam, dieper van binnen, onder het trauma, onder de verdedigende responsen (David Berceli, vrij vertaald).